Czym jest krakowiak

Krakowiak jako muzyka

Krakowiaka sądeckiego cechuje przede wszystkim obecność rytmów synkopowanych w przebiegu linii melodycznej.
Cechy charakterystyczne dla wersji śpiewanej:

podstawę budowy zwrotki słownej stanowi dwuwiersz dwunastozgłoskowy, prostocie budowy zwrotki słownej odpowiada symetrycznie ukształtowana linia melodyczna, która jest wyraźnie rozczłonkowana na dwutaktowe odcinki, odpowiadające rytmice krakowiakowej,
w niemal każdej przyśpiewce, co najmniej raz, a najczęściej przynajmniej dwukrotnie występuje dwutaktowy rytm z synkopą stanowiący rytmizację sześciosylabowego odcinka wersu,
melodia oparta jest na skali durowej,
częste są wyraźne odniesienia do funkcji harmonicznych, przede wszystkim dominanty i toniki.

Cechy charakterystyczne dla wersji instrumentalnej:

bardziej ozdobna linia melodyczna,
w skrzypcowych wersjach melodii (a zwłaszcza przygrywki, następującej po odegranej lub zaśpiewanej zwrotce) rytm synkopowany osłabiony jest przez zdobnictwo linii melodycznej.
w pierwszym lub drugim takcie dwutaktowej formuły rytmicznej linii melodycznej obecna jest synkopa.

Krakowiak jako taniec

Krakowiok sądecki jest tańcem wykonywanym tylko przez samych mężczyzn. Pierwszy jego zapis umieszczony jest w ramach publikacji z 1974 r. Centralnego Ośrodka Metodyki Upowszechniania Kultury pod tytułem „Folklor Lachów Sądeckich”. Wszystkie późniejsze opisy (G. Dąbrowska, M. Wojtas) odnoszę się do tego pierwowzoru, którego autorką jest Lidia Michalikowa (nauczycielka, regionalistka). Taniec rozpoczyna się solowym śpiewem krakowiaka, którego melodię - ubogaconą o ozdobniki - odgrywa kapela. Często zaśpiew wykonany jest sposobem tzw. krakowiaka dzielonego, gdzie pierwszą część przyśpiewki, zwykle są to 4 takty, wykonuje jeden solista, co następnie powtarza kapela. Reszta tańczących włącza się ze śpiewem zwykle w drugą część melodii, której najczęściej towarzyszy gra instrumentów. Lidia Michalikowa wymienia 5 sekwencji choteorechnicznych, które tańczone są już bez śpiewu tylko do samej muzyki kapeli.

Prześliźnięcie – krok do tyłu z równoczesnym prześlizgnięciem drugiej nogi po podłodze,
Chód w przód zakończony akcentem – chód ćwierćnutowy z lekkim uniesieniem kolan, zakończony przy zmianie kierunku trzykrotnym przytupem,
Ozdobnik chodu – rodzaj krzesanego,
Krok w tył ze zwrotami stopy,
Siadany - przysiad z na raz, a na dwa lekki podskok z wysunięciem nogi w przód.

Mężczyźni w tym tańcu idą ławą w rytmie ćwierćnut, poruszając się do przodu i do tyłu. Krakowiok sądecki jest dumą zespołów lachowskich i zwykle umieszczany jest jako punkt kulminacyjny programów scenicznych. Do repertuaru tychże zespołów wszedł już na przełomie lat 50-tych i 60 -tych (inf. B.K). Najczęściej wykonywany jest do linii melodycznych krakowiaka nr 2 lub krakowiaka nr 10. Na bazie wymienionych tu podstawowych sekwencjach choreograficznych zespoły budują też własne. bardziej rozbudowane układy taneczne.

Krakowiak jako forma literacka

W słownikach tematycznych Krakowiak definiowany jest jako polska przyśpiewka ludowa, najczęściej czterowiersz 12-zgłoskowy, występujący również jako szereg połączonych czterowierszy o charakterystycznej żywej melodii. Łączy się z tańcem o tej samej nazwie o pochodzeniu niewątpliwie południowopolskim (ziemia krakowska). Krakowiak na Sądecczyźnie chociaż to określenie wyraźnie wskazuje na pochodzenie z sąsiedniego regionu, bardziej niż inne przejawy kultury lokalnej, służy kształtowaniu tożsamości kulturowej oraz identyfikacji z regionem.

W formule słowno-muzycznej, jaką jest krakowiak, melodia pełni rolę służebną względem tekstu. Tekstu, który jest aranżowany stosownie do sytuacji i który sytuację aranżuje. Jak np. na weselu, gdy drużba śpiewem krakowiaków animuje zachowanie pary młodych i weselnych gości. W przeciwieństwie do ballad i pieśni, które wykorzystują język literacki, krakowiaki śpiewane były gwarą, niekiedy z elementami polszczyzny literackiej. Ich estetyka dopuszcza bardziej dosadny język. Przyśpiewką krakowiakową drużba wyraża polecenia, powitania, ośpiewania, wiwaty, pożegnania, zachęty, komentarze itd. W warstwie tekstowej i rytmicznej w krakowiaku dominują układy 6+6 z rymem na końcu 12-sylabowych wersów, np. „te nase kucharki Bogu nie bojące, dość ze przypalone, jesce nie gorące”; występują też układy rytmiczne 7+6, 6+6, jak w przypadku tekstu tzw. krakowiaka papieskiego "Hej, z wiyrchu Radziejowe wiater poduchuje. Dziś ziemia sądecko gościa wycekuje”.

Krakowiaki należą także do kultury muzycznej grup ościennych wobec lachowskiej Sądecczyzny – Górali i Pogórzan. Tym samym są częścią także ich kulturowej tożsamości i tradycji.

Krakowiak współcześnie

Chociaż krakowiaki sądeckie kojarzone są przede wszystkim z wiejską kulturą z przełomu XIX i XX wieku, nie oznacza to, że dziś nie można ich usłyszeć nigdzie indziej poza archiwalnymi nagraniami zarejestrowanymi przez etnomuzykologów. Aby się o tym przekonać wystarczy pójść na współczesne sądeckie wesele.

W innych częściach naszego kraju młoda para często wynajmuje wodzireja, który przewodzi całemu wydarzeniu, natomiast na Sądecczyźnie zachowała się tradycyjna funkcja najstarszego drużby weselnego. Mężczyzna ten jest „szefem” całego wesela. Wyjątkowość jego funkcji polega na tym, że kieruje akcją weselną poprzez śpiew przyśpiewek. Oczywiście przyśpiewki nie są śpiewane na "byle jaką” melodię, ale na specjalnie zarezerwowane na tę okazję melodie krakowiaków. Można zatem zauważyć jak ważny jest krakowiak sądecki podczas współczesnych zaślubin. Kolejne przyśpiewki śpiewane przez drużbę i odgrywane przez kapelę stają się scenariuszem wesela. Używając metafory motoryzacyjnej, całe wesele jest jak duży autobus, w którym siedzą goście wraz z parą młodą. Drużba jest kierowcą i to on decyduje w jakim kierunku i w jakim tempie porusza się pojazd. Krakowiaki sądeckie natomiast są jak paliwo, dzięki któremu autobus może się poruszać. Czasem zdarza się, że para młoda z różnych względów nie wynajmuje drużby, jednakże jego funkcję przejmuje wówczas członek grającej kapeli. To najlepiej pokazuje żywotność sądeckich krakowiaków i to jak ciężko wyobrazić sobie miejscowe wesele właśnie bez tych synkopowanych melodii.

Choć krakowiaki sądeckie zwyczajowo przypisane są przede wszystkim obrzędowości weselnej, to nie sposób wspomnieć o ich roli w kontekście budowy tożsamości regionalnej poprzez zespoły folklorystyczne. Nie ma sądeckiego zespołu folklorystycznego bez krakowiaka sądeckiego. To on pozwala odróżnić folklor sądecki od np. podhalańskiego czy spiskiego. Ich wyjątkowość i lokalny charakter są na Sądecczyźnie tak mocno wpojone i zakorzenione, że to na nich m.in. opiera się lokalne poczucie tożsamości regionalnej. Najlepiej można to było zobaczyć podczas wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Starym Sączu 16 czerwca 1999 r., gdzie kanonizował Panią Sądecką – Księżnę Kingę. Zgromadzone tam tłumy zjednoczyły się we wspólnym śpiewie krakowiaków sądeckich, do których słowa ułożyła poetka Wanda Łomnicka – Dulak, a ich adresatem był papież Jan Paweł II.

<- O projekcie

Krakowiaki Sądeckie ->

Czym jest krakowiak

Krakowiak jako muzyka

Krakowiak jako taniec

Krakowiak jako forma literacka

Krakowiak współcześnie

Kontakt